اثر نوع ماده مادری و جهت شیب بر کیفیت خاک و مواد آلی سطحی در بخشی از زاگرس مرکزی

خاک های مرتعی از دید اکولوژیکی دارای اهمیت فوق العاده ای می باشند. مراتع حدود نیمی از اراضی دنیا را پوشانده و وجود ارتفاعات زاگرس در استان چهار محال و بختیاری پوشش متنوعی از مراتع را به وجود آورده است که به دلیل ویژگی و موقعیت خاص جغرافیایی، شرایط آب و هوایی و همچنین تشکیلات زمین شناسی از اهمیتی حیاتی برخوردار می باشند. ماده ی مادری و پستی بلندی جزو فاکتورهای ذاتی کیفیت خاک محسوب می شوند ولی هنوز مطالعه ی دقیقی در رابطه با نقش این دو فاکتور بر کیفیت خاک به وی‍ژه در ایران انجام نشده است. در این تحقیق سعی شده است که اثر نوع ماده ی مادری و جهت شیب بر برخی پارامترهای کیفیت خاک و ماده آلی بررسی شود. مراتع مورد مطالعه در سه ناحیه نزدیک به هم در 39 کیلومتری جنوب بروجن در دو جهت شمالی و جنوبی روی مواد مادری سنگ آهک دولومیتی، مارن و کنگلومرا انتخاب شدند. از هر یک از 6 ناحیه تعداد 20 نمونه ی خاک از عمق 0 تا 10 سانتی متری جمع آوری و فاکتورهای کربن آلی کل، ph، تنفس میکروبی (mr)، فعالیت آنزیم بتاگلوکوزیداز، مقدار آهک، بافت، رس قابل پراکنش در آب (wdc)، کربن قابل اکسید شدن با پرمنگنات پتاسیم در زمان های 2 (lc2) و 60 (lc60) دقیقه (کربن فعال)، کربوهیدرات محلول در آب سرد (chcw)، محلول در آب داغ (chhw) و قابل هیدرولیز با اسید رقیق (chda) اندازه گیری و شاخص های رس خاکدانه ای (ca)، نسبت پراکنش رس (cdr)، نسبت پراکنش (dr) و فعالیت ویژه آنزیم بتاگلوکوزیداز (sea) محاسبه شد. جهت شیب و نوع ماده ی مادری بر شاخص های کیفیت خاک تأثیر دارند. حرارت پایین تر خاک و حد اقل تبخیر رطوبت روی شیب های شمالی منجر به حد اقل تجزیه مواد آلی و در نتیجه کربن آلی بیشتر در خاک می شود. به دنبال آن مخزن عناصر تغذی ای و حاصلخیزی عمومی روی شیب شمالی بزرگ تر از شیب جنوبی است و mr، lc2،lc60 ،chda ، chhw و ca در خاک های حاصل از جهت شمالی بیشتر و cdr کمتر از جهت جنوبی می باشد. به علت تخریب و فرسایش در خاک های حاصل از جهت جنوبی، این خاک ها نسبت به خاک های تشکیل شده در جهت شمالی رس کمتر و شن بیشتری دارند. در خاک های مطالعه شده مقدار آهک و ph توسط نوع ماده ی مادری کنترل می شوند و جهت شیب نقش تعیین کننده ای ندارد. بیشترین و کمترین میزان آهک و ph به ترتیب در خاک های حاصل از مارن و سنگ آهک دولومیتی می باشد. خاک های حاصل از سنگ آهک دولومیتی به علت شرایط پایدارتر نسبت به خاک های تشکیل شده از مارن و کنگلومرا پوشش گیاهی و توده ی ریزوسفری بیشتری دارند و از این رو حاوی مقادیر بالاتری از کربن آلی کل، تنفس میکروبی و کربوهیدرات ها هستند. در خاک های مطالعه شده، با افزایش ورودی مواد آلی و نسبت رس و سیلت به کربن آلی کل، مقدار کربن فعال نیز زیاد می شود. از این رو مقدار کربن فعال به ترتیب از خاک های حاصل از سنگ آهک دولومیتی به کنگلومرا و نهایتاً مارن کاهش می یابد. تجمع مواد آلی در خاک های حاصل از سنگ آهک دولومیتی باعث کاهش sea می شود در حالی که خاک های حاصل از مارن و کنگلومرا پتانسیل معدنی شدن و sea بالاتری دارند. خاک های حاصل از مارن و کنگلومرا مقادیر مشابهی از تنفس میکروبی، کربن آلی کل، chda و chcw دارند. خاک های حاصل از سنگ آهک دولومیتی، کنگلومرا و مارن به ترتیب کمترین تا بیشترین فرسایش پذیری را نشان می دهند. در خاک های حاصل از مارن و کنگلومرا در جهت شمالی نسبت به جهت جنوبی کیفیت خاک افزایش می یابد ولی اختلاف معنی داری در خاک های حاصل از سنگ آهک دولومیتی مشاهده نمی شود. ضروری است که اثرات جهت شیب و نوع ماده ی مادری بر خصوصیات خاک در ارزیابی کیفیت خاک، عملیات های حفاظتی و تصمیم گیری های مدیریتی در نظر گرفته شود.